CANLILIK HÜCRE İLE BAŞLAR

    Çevremizde bulunan varlıklar canlı ve cansız varlıklar olmak üzere 2 gruba ayrılır. Beslenme, sindirim, boşaltım gibi faaliyetleri gerçekleştiren varlıklara canlı varlıklar denir. Bütün canlı varlıklarda gözlenen özelliklere canlıların ortak özellikleri denir.

Canlıların ortak özellikleri şunlardır;

1.      Üreme

2.      Solunum

3.      Boşaltım

4.      Tepki verme

5.      Hareket etme

6.      Beslenme

7.      Hücrelerden meydana gelme

ü  Canlıların en küçük yapıtaşına hücre denir.

ü  Doğada bulunan canlıların hepsi hücrelerden oluşmuştur.

ü  Hücrelerin sayısı, yapısı ve büyüklükleri farklı olabilir.

ü  Farklı hücrelerin ortak özellikleri olabilir.

ü  Hücreler gözle görülemeyecek kadar küçüktür. Mikroskop ile görülebilmektedir.

ü  Hücre 1665 yılında Robert Hook ( 1635-1703 & İngiliz ) tarafından bulunmuştur. R. Hook hücreyi bulurken şişe mantarını incelemiştir. R. Hook incelemesi sırasında gördüğü odacıkları hücre olarak isimlendirmiştir.

ü  Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yaptığı beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme, büyüme, gelişme gibi faaliyetlere yaşamsal faaliyetler denir.

ü  Canlılarda gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin tamamı hücre tarafından yapılır. Yani hücrenin görevi, yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirmektir.

ü  Canlılar hücre sayılarına göre 2 gruba ayrılır. Bunlar;

1.      Tek Hücreli Canlılar

ü  Sadece tek hücreden oluşan hücrelere tek hücreli canlılar denir.

ü  Mavi – Yeşil Algler, Amip, Öglena, Paramesyum, Sporlu Canlılar, Terliksi Hayvan, Kamçılı Hayvan, Bira Mayası, Bakteri gibi canlılar tek hücreli canlılara örnektir.

2.      Çok Hücreli Canlılar

ü  Birden fazla hücreden oluşan hücrelere çok hücreli canlılar denir.

ü  İnsanlar, Hayvanlar, Bitkiler, Mantarlar gibi canlılar çok hücreli canlılara örnektir.

HÜCRENİN TEMEL KISIMLARI

 HÜCRE ZARI
ü  Protein, yağ ve karbonhidrattan oluşur.

ü  Hücreyi dış ortamdan ayırarak, hücreye şeklini verir. 

ü  Hücreyi dış etkenlerden korur.
üSeçici geçirgen özelliğe sahiptir.(küçük moleküller geçerken büyük moleküller geçemez.)

ü  Canlı bir yapıya sahiptir.
ü  Esnek ve saydam bir yapıya sahiptir.
ü  Üzerinde madde alış verişini sağlayan gözenekler ( porlar ) bulunur.
ü  Bitki ve Hayvan hücrelerinde bulunur.

         SİTOPLÂZMA

ü  Hücre zarı ile çekirdek arasında kalan kısma sitoplâzma denir.

ü  Üreme, Büyüme, Boşaltım, Dolaşım, Solunum gibi bütün yaşamsal olaylar sitoplâzmada gerçekleşir.

ü  Akışkan ve yarı saydam bir yapıya sahiptir. (Yumurta akı kıvamı )

ü  %90’ı sudur. %10’ luk kısmı ise sindirilmiş besinlerden, vitamin, tuz, enzim ve salgı maddelerinden oluşur.

ü  Sitoplâzmanın yapısında bir bozulma meydana gelirse o hücre ölür.

ü  İçerisinde hücre içerisindeki yaşamsal faaliyetlerde görevli organeller bulunur. Bu organellerin her birinin görevi farklıdır. 

         ÇEKİRDEK

 ü  Hücrenin beynidir. (Emir – Komuta merkezidir.)

 ü  Hücrenin ortasında bulunur ve çekirdek zarı ile sitoplâzmadan ayrılır.

 ü  Yaşamsal faaliyetlerin taşındığı ve düzenlendiği kısımdır.

 ü  Kalıtsal özellikleri taşır. (Kromozomlar ve DNA )

 ü  Çekirdeği olmayan, zarar gören ya da parçalanan hücreler yaşayamazlar.

 ü  Bütün organeller çekirdek tarafından yönetilir.

HÜCRE DUVARI: Sadece bitki hücresinde bulunan, hücreyi dış etkenlerden koruyan, sert ve cansız yapıya hücre duvarı denir. Hücreye genel şeklini verir.

SİTOPLÂZMADA BULUNAN ORGANELLER

    Hücrede gerçekleşen sindirim, boşaltım, solunum, beslenme gii yaşamsal olayları yöneten kısımlara organel denir. Organeller sitoplâzmada dağınık halde bulunurlar.

Bu organeller şunlardır;

1. MİTOKONDRİ                                                                                                 

ü  Hücrenin enerji santralidir.                                                                 

ü  Besin ve oksijeni kullanarak canlı için gerekli enerjiyi üretir.   

   

2. LİZOZOM

ü  Hücre içi sindirimde görev alır.

ü  Ürettiği enzimlerle büyük molekülleri parçalar.

3.GOLGİ AYGITI (CİSİMCİĞİ)

ü  Salgı maddesi üretmekle görevlidir.

ü  Salgı maddelerini paketler.

4.RİBOZOM

ü  Protein sentezinde görev alır.

ü  Bütün hücrelerde çok sayıda bulunur.

ü  Hücrelerdeki en küçük organeldir.

5.KOFUL

ü  Hücrede depolama görevini üstlenir.

ü  Bitki ve hayvan hücresinde farklı şekilde bulunur.

6.ENDOPLAZMİK RETİKULUM (E.R.)

ü  Hücrede madde taşınmasını ve iletimini sağlar.

ü  Hücre zarından çekirdeğe kadar uzanır.

7.SENTROZOM ( SENTRİOLLER )

ü  Hücre bölünmesinde görev alır.(iğ ipliklerini üretir.)

ü  Sadece hayvan hücresinde bulunur.

ü  Çift sentrioller halinde kutuplarda bulunur.

8.PLASTİTLER

ü  Sadece bitki hücresinde bulunurlar.

ü  Plastitler kendi arasında 3 gruba ayrılır.

a.Kloroplastlar

ü  Fotosentezde görev alır.

ü  İçerisinde bulunan klorofil pigmenti sayesinde bitkiye yeşil rengini verir.

b.Kromoplastlar

ü  Bitkiye yeşil dışındaki renkleri verir.

ü  Havuç, Domates, Limon gibi bitkilerde görülür.

c.Lökoplast

ü  Renksiz olan plastitlerdir.

ü  Bitkinin kök, toprak altı ve tohumunda bulunur.

       

BİTKİ HÜCRESİ VE HAYVAN HÜCRESİ ARASINDAKİ FARKLAR

BİTKİ HÜCRESİ	HAYVAN HÜCRESİ
Ø  Bitki hücresi köşelidir.	Ø  Hayvan hücresi yuvarlaktır. ( oval )
Ø  Bitki hücresinde hücre çeperi vardır.	Ø  Hayvan hücresinde hücre çeperi yoktur.
Ø  Bitki hücresinde sentrozom yoktur	Ø  Hayvan hücresinde sentrozom vardır.
Ø  Bitki hücresinde plastitler bulunur.	Ø  Hayvan hücresinde plastitler bulunmaz.
Ø  Bitki hücresinde koful büyük ve azdır.	Ø  Hayvan hücresinde koful küçük ve çoktur.
Ø  Bitki hücresi solunum ve fotosentez yapar.	Ø  Hayvan hücresi sadece solunum yapar.
Ø  Bitkiler kendi besinini kendisi üretir.	Ø  Hayvanlar besinlerini hazır alırlar.

HÜCREDEN ORGANİZMAYA

ü  Çok hücreli canlıları oluşturan hücrelerin hepsi aynı yapıda ve görevde değildirler. Canlı vücudunu oluşturan hücreler görevlerine göre farklı özellikler kazanmışlardır.

ü  Canlı vücudunu oluşturan hücrelerden bazıları birleşerek üreme görevini, bazıları birleşerek destek ve hareket görevini, bazıları birleşerek dolaşım görevini, bazıları da birleşerek vücudu koruma görevini yerine getirirler.

ü  Çok hücreli canlılarda yapı ve görevleri aynı olan hücreler bir araya gelerek oluşturduğu yapıya  doku denir. Bitkilerde bulunan dokulara bitkisel dokular, hayvanlarda bulunan dokulara hayvansal dokular adı verilir. Her dokunun farklı bir görevi vardır.(kan dokusu, epitel doku, kas dokusu, kemik dokusu gibi. )

ü  Çok hücreli canlılarda farklı yapıdaki dokular birleşerek oluşturduğu yapıya organ denir. Canlı vücudundaki her organın kendine has görevleri vardır. ( kalp, akciğer, gırtlak , anüs, mide, burun gibi.)

ü  Çok hücreli canlılarda farklı yapı ve farklı görevdeki organlar birleşerek oluşturduğu yapıya sistem denir.Her sistem farklı görevi yerine getirmektedir. ( Dolaşım sistemi farklı görevi, sindirim sistemi ise farklı bir görevi üstlenir.)

ü  Çok hücreli canlılarda sistemler bir araya gelerek organizmayı ( canlı vücudunu ) oluşturur. Canlı organizma İnsan, Bitki, Hayvan veya Mantar olabilir.