HAVA OLAYLARI

      Yeryüzünün saran hava tabakasına atmosfer denir. Atmosfer çeşitli gazların karışımından meydana gelmiştir.

 Deniz seviyesindeki kuru havada;

   Ø  % 78 Azot (N₂)

   Ø  %21 Oksijen (O₂)

   Ø  %0,9 Argon (Ar)

   Ø  % 0,3 Karbondioksit (CO₂), diğer gazlar ve tozlar bulunur.

     

     

      Günlük hava durumlarını, havanın sıcaklığını ve basıncı, havada bulunan su buharı miktarı, rüzgârın hızı, yağışlar gibi etkenler belirler. Bu yüzden bilim insanları hava durumu ile ilgili tahminlerde bulunabilmek için gözlemler yapar.

      Gözlemler sonucunda yağmur, kar, fırtına ve sis gibi hava olaylarıyla ilgili bilgiler verirler. Rüzgârlar atmosferdeki hava olaylarının belirlenmesinde çok önemli rol oynar.

                  RÜZGÂRLAR

      Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgâr denir. Rüzgârların oluşumunun temel sebebi basınç farkıdır.

      Isınana havanın yoğunluğu azalır ve yukarı çıkar. Aşağıda hava dolayısıyla da basınç azalır.Gazlar, basıncı düşük olan yere doğru hareket eder.

      Dünya’da basınç farklılıkları sürekli olduğu için rüzgârlar da süreklidir. Çevreye yaptığı etkiye göre farklı isimler alır.

      Rüzgârın kuvveti daha çok arttığında hortum ya da kasırgaya dönüşür.

                   HORTUMLAR VE KASIRGALAR

      Rüzgârlar çok kuvvetli bir şekilde eserken, aşağı kısımlarda sıcak ve nemli hava, yukarılarda soğuk ve kuru hava varsa kendi ekseni etrafında dönmeye başlar. Bu dönüşün sebebi sıcak ve nemli hava ile soğuk ve kuru havanın aniden yer değiştirmesidir.

      Sıcak hava alanlarında hızlı bir şekilde kendi etrafında dönen rüzgârların en küçüğüne şeytan kulesi, ortancasına hortum, en büyüğüne kasırga denir.

      Dönerek ilerleyen hortumun ucu yere değince rastladığı her şeyi içine çekmeye çalışır. Çektiği su, toz ve diğer maddelerin etkisiyle koyu renkli bir sütun haline gelir. Ülkemizde de bazen hortumlar görülebilir.

      Kasırgalar ise sadece tropikal okyanuslarda oluşur. Kasırgaların oluşabilmesi için su sıcaklığının en az 27°C olması gerekir. Suyun sıcaklığı 27°C ve daha fazla olduğunda okyanus yüzeyinde ısınan nemli hava yükselmeye başlar. Yükselen hava çevresinde girdap gibi dönerek kasırgayı oluşturur.

      Kasırganın merkezinde 30-50 km yi bulan hava sistemine kasırganın gözü denir. Burada alçalan hava akımları vardır ve rüzgârın hızı azdır. Kasırganın gözü bir alan üzerinden geçerken orda kısa bir süre için rüzgâr ve yağmur kesilir.

      Nemli hava yükselirken sıcaklığının düşmesiyle soğur ve bu durumda havadaki nem de yoğuşarak su damlacıkları haline gelir. Bu su damlacıkları yoğuştuğu yere ve havanın sıcaklığına bağlı olarak yeryüzünde farklı yağışlar şeklinde görülür.

1.   Yağmur: Buluttaki su damlacıkları soğuk havaya rastlandığında birleşir, büyür ve ağırlaşır. Böylece havada kalamayarak yağmur damlacıkları şeklinde yeryüzüne iner.

2.   Kar: Soğuk havanın etkisiyle su buharı buz kristallerine dönüşür. Buz kristalleri birleşerek kar taneleri şeklinde yeryüzüne iner.

3.    Dolu: Bulut içindeki damlacıklar bir araya gelerek donar. Donan bu tanecikler gelişigüzel hareket ederken çok soğuk su damlacıkları ile çarpıştıklarında bu su damlası da kristali çevreleyerek donar. Hareket devam eder ve daha fazla buzla kaplanarak büyür. Yeterince ağırlaşınca da yeryüzüne düşer. Bu buz topları doludur.

4.      Sis: Yer yüzeyinin havadan daha soğuk olduğu durumlarda havadaki su buharı yere çok yakın yerde yoğuşarak çok küçük, havada asılı su damlacıklarını oluşturur. Oluşan bu yüzey bulutlarına sis denir.

5.      Çiy: Geceleri hava serinlediğinde havadaki su buharı yoğuşarak toprakta, bitkiler üzerinde çiy adı verilen su damlacıkları halinde toplanır.

6.      Kırağı: Geceleri hava çok soğuduğunda, havadaki su buharı çiye dönüşmeden doğrudan donarak kırağı denilen buz kristallerine dönüşür.

     
      Havanın belirli bir alan üzerinde normalden daha fazla sıkışması ile yüksek hava basıncı, normalden daha fazla seyrek olması sonucu ise alçak hava basıncı oluşur.Yeni hava basıncının yüksek veya alçak oluşu o alan üzerindeki havanın yoğunluğuna bağlıdır.

 Alçak Basınç Alanı

      Güneş yeryüzünü ısıtınca yeryüzü üzerindeki hava ısınır. Isınan hava yükselmeye başlar. Hava yükseldikçe yüzeye uyguladığı basınç da azalır. Böylece yüzeyde alçak basınç alanı oluşur. Alçak basınç alanı üzerinde yükselerek soğuyan hava bulutları oluşturur. Bulutlar da yağmurun yağmasına sebep olur.

      Alçak basınç alanlarında hava sıcaklığı yüksektir, ama yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru oluşan hava hareketleri aynı rüzgârlar nedeniyle hava koşulları değişir.

Yüksek Basınç Alanı

      Yükselen sıcak havanın yerini soğuk hava doldurur. Çünkü sıcak havaya göre daha yoğun olan soğuk hava aşağıda kalma eğilimindedir. Soğuk hava yüzeye ulaştığında yüzeyde yüksek basınç alanı oluşur. Yüksek basınç alanında hava sıcaklığı düşüktür.

      Bir süre sonra bu havada ısınıp yükselir. Böylece hava, alçak ve yüksek basınç alanları arasında sürekli hareket ederek yüzeye uygulanan basıncı dengeler.

      Yüksek basınç alanında bulut oluşmaz. Bu nedenle havanın sıcak ya da soğuk oluşu daha belirgindir.

      Gündüzleri, Güneş ışığı engelleyen bulut olmadığı için güneş yakıcıdır. Akşamları sıcaklık düşüşünü engelleyen bulut olmadığı için serindir.

      Geceleri ise su buharı daha alçaklarda yoğuşacağı için çiy olayı gerçekleşir.

      Gündüzleri, bulut olmadığı için hava açık, soğuk ve parlaktır. Akşamları, su buharı yere yakın yerde yoğuşacağı için sis oluşur, yüzeyde sular donar.

      Geceleri yeryüzü hızla soğur, üzerindeki havayı da soğutur. Böylece kırağı oluşur.

      Hava olayları yeryüzü şekillerinin oluşumunu ve değişimini etkiler.

      Çöllerde rüzgâr kamu çölün yüzeyinde taşıyarak kumul denilen sırtlar oluşturur. En yaygın kumullar hilal biçiminde olanlardır. Bunlar rüzgârın hep aynı yönde estiği bölgelerde oluşur.

      Rüzgârın iki ayrı yönde esmesiyle oluşan boyuna şerit şeklindeki kumullar da vardır.

      Rüzgârlar yeryüzü şeklinin değişmesinde de etkilidir. Kayaların aşınmasında sebep olarak çeşitli şekillerin oluşmasını sağlarlar.

      Atmosferde oluşan sıcaklık değişmelerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına meteoroloji denir.

      Meteoroloji ile ilgili bilimsel çalışmalar yapan uzmanlara meteorolog denir.

Meteorologların çalışma alanlarından bazıları şunlardır.

1.      Hava şartlarını tahlil ederek, yağmur, sis, kar gibi hava şartlarını tespit eden aletlerle elde edilen bilgileri

yorumlamak.

2.  Meteoroloji istasyonlarında, aynı zamanda yapılan gözlemlerle derlenen bilgileri değerlendirerek

meteorolojik haritaları hazırlamak.

3.      Hava basınç bölgelerinin hareketlerini önceden tahmin edip, meteorolojik olayları gösteren olayları tetkik

ederek, o bölge için geçmiş zamana ait gözlem raporu hazırlamak.

4.      Hava hareketi, basınç ve ısı değişikliği olayları ve bunların tabi olduğu kanunlarla ilgi araştırma yapmak.

5.   Barometre, termometre, radyo teçhizatı gibi gözlem raporu düzenleme aletlerini ve balon, roket gibi

araçları kullanmak