ELEKTRİK AKIMININ MANYETİK ETKİSİ

Mıknatıslar

      Demir, Nikel ve Kobalt gibi maddeleri çeken cisimlere mıknatıs denir. Mıknatıslar doğal veya yapay mıknatıs olabilir. Mıknatıslar, at nalı, u mıknatısı, çubuk mıknatıs ve küre mıknatıs şeklinde olabilir. Her mıknatısın 2 kutbu vardır. Bu kutuplar N (kuzey) ve S (güney) kutuplarıdır.

Mıknatısların aynı kutupları birbirini iter, farklı kutuplar ise birbirini çeker.

Elektromıknatıs

       Bir çivinin üzerinde bir tel dolanarak çivi bobin haline getirilir ve telden elektrik akımı geçirilebilirse çivi mıknatıslık özelliği kazanır. Bu şekilde oluşturulan mıknatıslara elektromıknatıs denir. Elektromıknatıs da normal mıknatıslar gibi demir, nikel ve kobalt gibi maddeleri çeker. Telden akım geçmediğin de ise çivi mıknatıslık özelliğini kaybeder. Elektromıknatıs diğer mıknatıslar gibi N ve S kutuplarını içerir.

Elektromıknatısın N ve S kutupları bulunurken sağ el kuralı uygulanır.

Ø  Elektrik akımının yönü (+)’dan (-)’ye doğrudur.

Ø  Sağ elin 4 parmağı akım yönünde bobin üzerine sarılır.

Ø  Başparmak bobine paralel şekilde açıldığında N kutbunu gösterir.

Ø  Diğer kutup ise s kutbudur.

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

Elektromıknatısın Çekim Gücü

    Bir elektromıknatısın çekim gücü üzerinden geçen akımın şiddetine ve bobin üzerindeki sarım sayısına
bağlıdır.

    v  Akım şiddeti arttıkça elektromıknatısın çekim gücü artar.

 v  Sarım sayısı arttıkça elektromıknatısın çekim gücü artar.

Elektromıknatısın Kullanım Alanları

      Bu mıknatıslar sürekli mıknatıs değildirler. Bobinin üzerinden geçen akım kesilirse elektromıknatısın özelliği kaybolur. Elektromıknatısın çekim gücünün değiştirilmesi günlük hayatta çok yerde kullanılmaktadır.

      Elektromıknatıslar; hızlı trenlerde, hurdalıklarda, MR cihazlarında, telefonlarda, hırsız alarmları, kapı zili, hoparlör, telefon kulaklıklarında kullanılır.

Elektrik Enerjisini Hareket Enerjisine Dönüştürülmesi

      

      Günlük hayatta kullandığımız birçok elektrikli araç yapısına göre farklı işleri yerine getirir. Çamaşır makinesi, vantilatör ve mikser gibi araçlar elektrik enerjisini hareket enerjisine çeviren araçlardır. Bu araçların yapısında elektrik motoru bulunur. Elektrik motoru elektrik enerjisini hareket enerjisine dönüştürür.

Hareket Enerjisini Elektrik Enerjisine Dönüştürülmesi

      Günlük hayatımızda bazı zamanlarda elektrik kesintisine uğrayabiliriz. Böyle durumlarda jeneratör denilen araçlar devreye girerek elektrik sağlarlar. Jeneratör hareket enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren bir araçtır.

Çubuk mıknatıs, ampermetre ve bobin kullanılarak basit bir jeneratör yapılabilir.

Jeneratörlerde oluşan akım miktarı şunlara bağlıdır;

      1.      Mıknatısın yaklaşma-uzaklaşma hızı artarsa akım miktarı artar.

      2.      Bobin üzerindeki sarım sayısı artarsa akım miktarı artar.

      3.      Mıknatısın çekim gücü artırılırsa akım miktarı artar.

NOT: Mıknatıs ve bobin hareketsizse akım oluşmaz. Bobin ile mıknatıs aynı yönde aynı hız ile hareket ederlerse akım oluşmaz.

Elektrik Enerjisini Isı Enerjisine Dönüştürülmesi

      İletken maddeler elektrik enerjisini ileten maddelerdir. Buna rağmen iletken maddelerin hepsi üzerine gönderilen enerjinin hepsini iletmezler. İletkenin sahip olduğu dirence karşı koyarak bir kısmını enerjiye dönüştürür. Bu özellik kullanılarak elektrikli soba, tost makinesi, fön, saç maşası, ütü gibi birçok araç geliştirilmiştir.

Devrede açığa çıkan enerji (ısı) miktarı şunlara bağlıdır;

1.      Direncin büyük yâda küçük olmasına bağlıdır.

2.      Güç kaynağının büyüklüğüne bağlıdır.

3.      Direnç telinin cinsine bağlıdır.

4.      Devreden geçen akımın süresine bağlıdır.